Psychoterapia nie posiada jednej, gotowej i zawsze skutecznej recepty na zdrowie i dobre samopoczucie psychiczne. Pacjenci różnią się doświadczeniem, wychowaniem, poglądami, aktualną pozycją społeczną, poziomem rozwoju emocjonalnego i szeregiem innych czynników, które mają wpływ na to jakie metody i narzędzia psychoterapeutyczne sprawią, że uzyskają cele, jakie sobie stawiają podczas pierwszej sesji psychoterapii. Mnogość nurtów psychoterapeutycznych jest ściśle związana z tym jak wyjaśnia się funkcjonowanie człowieka, na co kładzie największy nacisk podczas pracy terapeutycznej i jak ustala się priorytety leczenia. Współcześnie wyróżnia się kilka głównych nurtów psychoterapeutycznych:
Psychoanaliza
Głównym twórcą tej koncepcji jest słynny Z. Freud. Jej podstawowym założeniem jest to, że duża część aktywności naszego umysłu pozostaje poza naszą świadomością, a źródłem naszych problemów są konflikty wewnętrzne.
Nurt poznawczy i nurt behawioralny
Według terapii poznawczej zaburzenia powstają w trakcie procesu uczenia się. Celem pracy terapeutycznej jest przede wszystkim nauka dysfunkcjonalnych sposobów myślenia i ich zmiana. Z kolei, nurt behawioralny skupia się na identyfikacji sposobów kształtowania się niekorzystnych dla pacjenta nawyków i dąży do ich eliminacji. Współcześnie popularne jest połączenie tych dwóch nurtów w jeden nurt poznawczo-behawioralny, wykorzystujący pracę ze zmianą zachowania pacjenta, którego następstwem stają się zmiany w myśleniu.
Terapia Gestalt
Jej naczelnym celem jest nauka uważności, polegającej na ćwiczeniu samoświadomości. Terapeuci Gestalt pomagają pacjentom we wprowadzaniu ich w odpowiednie pole emocjonalne oraz w odbudowie ich granic psychologicznych. Przyjmują przy tym perspektywę egzystencjalną, traktującą człowieka jako proces o określonej dynamice zmian.
Nurt systemowy
Ten rodzaj terapii traktuje pacjenta jako część większej całości takiej jak przeszły i obecny system rodzinny. Problemy zgłaszane w trakcie terapii są analizowane w odniesieniu do całego systemu rodzinnego i to w jego obrębie poszukuje się źródeł istniejących problemów oraz ich ewentualnych rozwiązań.
Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach
Skupia się stricte na wyznaczonym przez pacjenta celu psychoterapii bez poświęcania czasu na analizę doświadczanych przez niego problemów, które doprowadziły go do podjęcia decyzji o terapii. Terapeuta koncentruje się na czasie teraźniejszym i wizji przyszłości, powracając do przeszłych doświadczeń pacjenta jedynie po to, by dowiedzieć się więcej o jego mocnych stronach i zasobach.
Terapia skoncentrowana na emocjach
Teoria stojąca za tą terapią przyjmuje, że zmiana emocjonalna jest niezbędna do uzyskania postępów w terapii. Celem pracy jest zwiększenie świadomości emocji, wzmacnianie kontroli nad nimi i zastępowanie emocji nieadaptacyjnych emocjami, które są konstruktywne.
Nurt psychodynamiczny
Podstawowym pojęciem w tym nurcie jest pojęcie „wglądu” czyli uświadomienie sobie prawdziwych motywów i mechanizmów obronnych, stanowiących przyczynę doświadczanych przez pacjenta trudności. Terapia skupia się głównie na analizie doświadczeń pochodzących z wczesnego dzieciństwa, ponieważ ten etap rozwoju uznaje się za najbardziej znaczący w życiu człowieka. Praca w ujęciu psychodynamicznym charakteryzuje się przykładaniem dużej wagi do dynamiki doświadczeń psychicznych, zachodzących w relacji pomiędzy pacjentem a specjalistą. Bardzo ważnym aspektem jest nauka identyfikacji tzw. zjawiska przeniesienia, polegającego na tym, że pacjent utożsamia terapeutę z osobą bliską (np. ojcem) i wszelkie niewyrażone dotąd emocje negatywne żywione do tej osoby w dzieciństwie, zostają na niego przeniesione. Wyjaśnia się to tym, że życie człowieka jest kontrolowane przez mechanizmy działania, nierozwiązane wewnętrzne konflikty i niezaspokojone potrzeby. Wszystkie te elementy pozostają na co dzień poza naszym polem świadomości. Praca nad przeniesieniem skutkuje uczuciem ulgi i emocjonalnym oczyszczeniem, które natychmiastowo przekładają się na polepszenie się samopoczucia pacjenta, a kolejne kroki terapii kierują go ku poszerzaniu świadomości, co skutkuje trwałymi zmianami w jego osobowości.
Nurt humanistyczno-egzystencjalny
Traktuje problemy doświadczane przez pacjenta jako wynik niezaspokojonych potrzeb psychologicznych, m.in. akceptacji, miłości, znaczących celów, realizacji czy autonomii. Spośród innych nurtów wyróżnia go to, że każdy pacjent jest traktowany jako odrębna jednostka, wymykająca się zabiegom szufladkowania czy etykietowania. Terapeuta podąża za pacjentem, patrzy na świat jego oczami i poprzez empatyczny, a zarazem obiektywny dialog dąży do umożliwienia mu lepszego poznania samego siebie i odzyskania pełnej odpowiedzialności za własne życie. Człowiek, według jednego z przedstawicieli tej koncepcji I. Yaloma, w procesie terapii konfrontuje się z danymi istnienia czyli tzw. troskami egzystencjalnymi, do których należą: poczucie nieuchronności śmierci i towarzyszący mu lęk, wolność i odpowiedzialność za własne życie, samotność i tęsknota za bliskością oraz poszukiwanie sensu życia. Pacjent wydobywa na światło dzienne to, co tak naprawdę zna od zawsze, ale sobie tego nie uświadamia. Nieustanne poszerzanie pola świadomości podczas pracy terapeutycznej pozwala mu na jednoczesne dostrzeżenie ciążących na nim ograniczeń, jak i posiadanych zasobów, które może wykorzystać by je przezwyciężyć.
Terapia integracyjna
Współcześnie psychoterapeuci odchodzą od sztywnego przestrzegania zasad jednego nurtu i zalecanych przez niego technik terapeutycznych na rzecz o wiele elastyczniejszego sposobu leczenia jakim jest psychoterapia integracyjna. Niewątpliwie jest to praca o wiele trudniejsza, wymagająca dużych pokładów empatii i wszechstronnej wiedzy w porównaniu do pracy w oparciu o jedną koncepcję terapeutyczną. Niemniej jednak, jest to praca niezwykle wartościowa, która umożliwia dostosowanie narzędzi i technik terapeutycznych, pochodzących z różnych koncepcji psychologicznych do określonych problemów, z jakimi zgłasza się pacjent. Bardzo dużą skuteczność pod względem oddziaływań psychoterapeutycznych zyskuje połączenie koncepcji psychodynamicznej z nurtem egzystencjalnym.
Bibliografia:
Beck, J. S. (2005). Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Freud, Z. (1994b). Wstęp do psychoanalizy. Warszawa: PWN.
Ginger, S. (2004). Gestalt. Sztuka kontaktu. Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
Grzesiuk, L. (1994). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: PWN.
Kratochvil S., Podstawy psychoterapii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7150-877-8.
Irvin Yalom, Psychoterapia egzystencjalna, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 2008.
Zinker, J. (1989). Twórczy proces w terapii Gestalt. Warszawa: Materiały Szkoleniowe Laboratorium Psychoedukacji.